Klauzule abuzywne w umowach – co to takiego?

Klauzula abuzywna – co to oznacza w praktyce?

Ten nieco enigmatyczny termin odnosi się do zapisów w umowach, które mają kluczowe znaczenie z punktu widzenia ochrony praw konsumenta. Klauzule abuzywne, inaczej nazywane niedozwolonymi postanowieniami umownymi, to treści, które nie powinny znaleźć się w dokumentach tego rodzaju, ponieważ naruszają interesy klienta i mogą prowadzić do zachwiania równowagi między stronami umowy. W praktyce oznacza to, że takie zapisy mogą stawiać konsumenta w niekorzystnej sytuacji lub wprowadzać go w błąd. Dowiedz się, czym dokładnie są klauzule abuzywne i dlaczego ich obecność w umowach jest problematyczna.

Klauzula abuzywna – co oznacza ten termin?

Słowo „abuzywny” pochodzi od łacińskiego terminu „abusivus”, który tłumaczy się jako „niewłaściwy” lub „niewłaściwie używany”. W kontekście prawa oznacza to niedozwolone postanowienia umowne, które nie powinny znaleźć się w dokumentach regulujących stosunki między przedsiębiorcą a konsumentem. Klauzule abuzywne zostały szczegółowo określone w Kodeksie cywilnym, aby skutecznie chronić interesy konsumentów przed nadużyciami. Cechą charakterystyczną tych zapisów jest to, że nie są one indywidualnie negocjowane z klientem, a ich treść narusza dobre obyczaje, tworząc znaczną nierównowagę na niekorzyść konsumenta. Takie zapisy mogą wpływać na prawa i obowiązki stron w sposób niesprawiedliwy, co czyni ich stosowanie niezgodnym z zasadami prawa cywilnego.

Czego dotyczą klauzule abuzywne?

W artykule 385 Kodeksu cywilnego znajdują się przepisy wskazujące, jakie zapisy w umowach są niedozwolone. Klauzule abuzywne dotyczą m.in. następujących sytuacji:

• Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności przedsiębiorcy.
  Takie klauzule próbują ograniczyć odpowiedzialność firmy za szkody wynikające z jej działań, np. za obrażenia ciała spowodowane wadliwym produktem lub za niewywiązanie się z warunków umowy. Przykładem może być dostarczenie towaru niezgodnego z opisem w sklepie internetowym.
• Ograniczenie prawa do potrącenia wierzytelności.
  Dotyczy to sytuacji, w której strony wzajemnie posiadają zobowiązania finansowe. W normalnych warunkach możliwe jest ich wzajemne potrącenie, czyli rozliczenie różnicy między nimi. Niedozwolone jest wprowadzenie zapisów, które uniemożliwiają konsumentowi skorzystanie z tego prawa.
• Uzależnianie umowy od niezwiązanych warunków.
  Niedopuszczalne jest wymaganie od konsumenta zgody na inne, niezwiązane zobowiązania, np. podpisanie dodatkowej umowy lub zobowiązanie do przyszłych transakcji jako warunku zawarcia bieżącej umowy.
• Nadmierne uprawnienia kontrahenta.
  Takie klauzule pozwalają przedsiębiorcy na jednostronne zmiany w treści umowy lub stwierdzenie, że jego świadczenie zostało wykonane prawidłowo, bez możliwości odwołania się przez konsumenta.
• Zwolnienie z obowiązku zwrotu pieniędzy.
  Nieuczciwe zapisy mogą uniemożliwiać konsumentowi odzyskanie środków w przypadku rezygnacji z usługi lub produktu, nawet jeśli kontrahent nie wypełnił swojego zobowiązania.
• Brak możliwości wypowiedzenia umowy.
  Klauzule tego typu zabraniają konsumentowi zakończenia umowy lub wprowadzają obowiązek zapłaty karnej opłaty za rezygnację, co jest niezgodne z zasadami prawa.

Każda z tych klauzul narusza prawa konsumenta i zaburza równowagę między stronami umowy, dlatego ich stosowanie jest niezgodne z prawem i może być zaskarżone przez klienta.

Klauzule abuzywne w kredytach frankowych

Klauzule abuzywne często pojawiały się w umowach kredytowych zaciąganych we frankach szwajcarskich, prowadząc do licznych sporów między klientami a bankami. Jednym z najbardziej problematycznych zapisów była podwójna waloryzacja kredytów, stosowana przez wiele instytucji finansowych. Proceder ten polegał na wykorzystywaniu dwóch różnych kursów walutowych: jednego do przeliczania kwoty kredytu przy jego wypłacie i drugiego do obliczania wysokości spłacanych rat. Banki dobierały te kursy w sposób, który faworyzował ich interesy, czyniąc warunki kredytu znacznie mniej korzystnymi dla klientów.

Takie działanie sprawiało, że klienci musieli ponosić dodatkowe koszty, często znacznie przewyższające pierwotne zobowiązanie. W efekcie tego rodzaju klauzule uznawano za niedozwolone, co otwierało drogę do kwestionowania umów w sądzie.

W wielu przypadkach sądy stwierdzały nieważność takich umów, uznając, że zawarte w nich klauzule abuzywne naruszały podstawowe prawa konsumentów. Unieważnienie umowy oznaczało konieczność wzajemnego zwrotu świadczeń – klient odzyskiwał wpłacone raty, a bank musiał przyjąć spłatę kredytu bez dodatkowych kosztów wynikających z nieuczciwych zapisów. Chociaż procesy sądowe często były długotrwałe i skomplikowane, wielu konsumentów uzyskało dzięki nim sprawiedliwość, stawiając istotny precedens w walce z abuzywnymi praktykami na rynku finansowym.

Klauzule abuzywne – przykłady

Jakie klauzule można uznać za niedozwolone? Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) prowadzi specjalny rejestr klauzul niedozwolonych, który jest dostępny online pod adresem www.rejestr.uokik.gov.pl. Rejestr ten zawiera wszystkie postanowienia umowne uznane za abuzywne w wyrokach wydawanych przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Stanowi on cenne narzędzie zarówno dla konsumentów, jak i przedsiębiorców, pomagając w identyfikacji zapisów, które nie powinny znaleźć się w umowach.

W rejestrze można znaleźć różnorodne przykłady niedozwolonych postanowień, obejmujące takie obszary jak:

• Usługi finansowe. Dotyczy to np. klauzul niekorzystnie zmieniających zasady spłaty kredytu lub narzucających klientowi jednostronne zmiany warunków umowy.
• Usługi świadczone przez Internet. Często spotykane są zapisy ograniczające odpowiedzialność dostawców usług za przerwy w dostawie lub niezgodność towaru z opisem.
• Branża nieruchomości. Niedozwolone klauzule mogą odnosić się do np. nieuzasadnionych opłat dodatkowych czy ograniczenia prawa klienta do odstąpienia od umowy deweloperskiej.
• Turystyka. W tej kategorii często pojawiają się postanowienia narzucające klientom dodatkowe koszty za zmiany w rezerwacji lub brak możliwości rezygnacji z usług w przypadku nieprzewidzianych okoliczności.

Rejestr UOKiK jest na bieżąco aktualizowany i stanowi ważne źródło informacji dla osób chcących sprawdzić, czy postanowienia w ich umowach są zgodne z prawem. Znajomość tych przykładów pozwala nie tylko na skuteczną ochronę swoich praw, ale także na lepsze zrozumienie, jakiego rodzaju zapisy mogą zostać uznane za abuzywne.

Przykładowe klauzule abuzywne – sytuacje niedozwolone

W praktyce klauzule abuzywne pojawiają się w różnorodnych umowach, naruszając interesy konsumentów. Poniżej przedstawiono kilka przykładów takich niedozwolonych zapisów:

• Jednostronne zmiany regulaminu w sklepie internetowym.
  Sklep internetowy zastrzega sobie prawo do wprowadzania zmian w regulaminie bez uzasadnionej przyczyny i bez konieczności informowania użytkowników. Tego rodzaju postanowienia stawiają konsumenta w niekorzystnej sytuacji, ponieważ nie ma on możliwości wcześniejszego zapoznania się ze zmianami, które mogą negatywnie wpłynąć na jego prawa.
• Jednostronna zmiana kursu walut przez bank.
  Bank rezerwuje sobie prawo do samodzielnego ustalania wysokości kursu sprzedaży walut w umowach kredytowych lub lokat walutowych. Jest to przykład jednostronnej zmiany umowy, która faworyzuje interesy instytucji finansowej i może prowadzić do znacznych strat po stronie klienta. Takie zapisy są niezgodne z zasadami uczciwego obrotu gospodarczego.
• Obowiązek opłaty czesnego mimo rezygnacji ze studiów.
  W jednej z umów ze szkołą wyższą zawarto zapis nakładający na studenta obowiązek opłacania połowy czesnego aż do końca roku akademickiego, nawet w przypadku rezygnacji lub skreślenia z listy studentów. Tego rodzaju klauzula narusza prawa konsumenta, ponieważ zmusza go do ponoszenia kosztów za usługę, z której już nie korzysta.

Każdy z tych przykładów pokazuje, jak niedozwolone postanowienia umowne mogą wpływać na prawa konsumenta, wprowadzając znaczącą nierównowagę między stronami. Z tego względu warto uważnie czytać umowy, a w przypadku wątpliwości korzystać z dostępnych rejestrów lub pomocy prawnej.

Kancelaria adwokacka we Wronkach i Poznaniu oferuje profesjonalne usługi prawne. Zapewniamy kompleksową obsługę prawną zarówno osobom fizycznym, jak i przedsiębiorcom.